فهرست مقادیر در پروژه های ساختمانی

فهرست مقادیر (Bill Of Quantities) که به صورت مخفف (BOQ) از آن یاد می شود سندی رسمی است که برآوردی از هزینه ها را به پیمانکار و کارفرما ارائه می دهد. فهرست مقادیر به عنوان مبنایی برای تدارکات و قیمت گذاری، پیگیری و نظارت بر هزینه و میزان پیشرفت پروژه مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله قصد داریم به تعریف فهرست مقادیر، انواع آن، اهمیت و مزایای آن در پروژه های ساختمانی بپردازیم.

فهرست مقادیر چیست؟

در تعریف کلی، فهرست مقادیر شامل لیست مفصلی از مصالح، اجزا، نیروی کار و تجهیزات مورد نیاز برای تکمیل یک پروژه ساختمانی است. در این لیست به جزئیات دقیقی از تمام اقلام مورد نیاز برای ساخت یک سازه از جمله مقدار، واحد اندازه گیری، برآورد هزینه و شرح آن پرداخته می شود. فهرست مقادیر جهت تخمین کل هزینه یک پروژه ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد و درک روشنی از هزینه های مربوطه ارائه می دهد؛ از این رو یک سند مهم در فرآیند ساخت و ساز محسوب می شود. فهرست مقادیر معمولا توسط کارشناس فنی تهیه شده و در طول پروژه های دولتی و خصوصی برای نظارت بر پیشرفت، تنظیم بودجه و حل هر گونه اختلاف هزینه کاربرد دارد. بنابراین از این فهرست به عنوان ابزاری جهت پیش بینی هزینه ها استفاده می شود که به کارفرما و پیمانکاران کمک می کند تا تصور بهتری از کل هزینه های ساخت و ساز داشته باشند.

هدف تنظیم فهرست مقادیر

هدف اصلی از تهیه فهرست مقادیر در پروژه های ساختمانی دولتی و خصوصی ارائه تصویری دقیق از نیازهای پروژه است. فهرست مقادیر چندین هدف اصلی را در هر پروژه دنبال می کند که به هر کدام  از آن ها به تفکیک می پردازیم.

تخمین و کنترل هزینه

فهرست مقادیر با ارائه جزئیات دقیق از کارهای مربوطه، یک ابزار مهم جهت تخمین کل هزینه های پروژه از جمله هزینه مصالح، نیروی کار، تجهیزات و ماشین آلات و کنترل و نظارت بر هزینه ها در طول فرایند ساخت و ساز است است که این اطمینان را به طرفین قرارداد می دهد که پروژه در محدوده بودجه تعیین شده باقی بماند.

اسناد مناقصه

فهرست مقادیر به‌ عنوان بخشی اساسی از اسناد مناقصه، ابزاری برای ایجاد شفافیت، انصاف و افزایش دقت در فرآیند قیمت‌گذاری پروژه‌ها محسوب می‌شود. این سند با فراهم کردن اطلاعات یکسان برای تمامی پیمانکاران، امکان ارائه قیمت‌ های دقیق و رقابتی را فراهم می‌ سازد. از سوی دیگر، فهرست مقادیر به مشاوران کارفرما اجازه می‌ دهد تا از طریق تجزیه و تحلیل مناقصات، هزینه کلی و اقلام قیمت‌ گذاری‌ شده را مقایسه کرده و از تحقق ارزش در برابر هزینه برای کارفرما اطمینان یابند. همچنین، این فهرست با استاندارد سازی فرآیند مناقصه، ابزاری مؤثر و مبنایی شفاف برای تعیین مبلغ نهایی قرارداد محسوب می شود.

مدیریت قرارداد

فهرست مقادیر ابزاری کلیدی در مدیریت قراردادهاست که تمامی امور مربوط به پروژه را همراه با مقدار و قیمت هر بخش مشخص می‌کند. این فهرست مبنای اصلی برای برآورد هزینه، برگزاری مناقصه، پرداخت‌ های مرحله‌ ای پیمانکار، و کنترل تغییرات در طول اجرای پروژه است. فهرست مقادیر این امکان را به کارفرما و پیمانکار می دهد تا هزینه‌ ها و پیشرفت کار را به‌ صورت شفاف و قابل‌ سنجش مدیریت کنند از این رو این فهرست به عنوان مبنایی برای حل و فصل هرگونه اختلاف در طول فرایند ساخت و ساز مورد استفاده قرار می گیرد.

ثبت سوابق

فهرست مقادیر یک لیست بسیار دقیق از جزئیات مصالح و تجهیزات در اختیار پیمانکار و کارفرما قرار می دهد که در آینده در صورتی که تعمیرات خاصی بخواهد بر پروژه صورت بگیرد و یا قرار باشد بخشی از پروژه توسعه یابد؛ مرجع خوبی برای برنامه ریزی و برآورد هزینه ها محسوب می شود. همچنین فهرست مقادیر مبنایی برای ارزیابی های موقت و تهیه صورت حساب نهایی محسوب می شود.

انواع فهرست مقادیر

همانطور که پیشتر گفته شد فهرست مقادیر در ساخت و ساز و پروژه های ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد و جزئیات دقیقی از مصالح، نیروی کار و تجهیزات ارائه می دهد. هر نوعی از فهرست مقادیر  هدف خاصی را دنبال می‌ کند که در تسهیل مدیریت مالی پروژه های ساخت و ساز نقش مهمی را ایفا می کند. در ادامه به چند نوع از انواع رایج آن می پردازیم.

فهرست مقادیر تفصیلی

فهرست مقادیر تفصیلی یکی از اصلی ترین اسنادیست که در مناقصه مورد استافده قرار می گیرد. این فهرست تمامی اقلام مورد نیاز پروژه را با مقادیر و قیمت واحد به صورت جامع و کامل اراده می دهد. این نوع از فهرست مقادیر با تخمین دقیق هزینه ها به برنامه ریزی و اجرای دقیق پروژه کمک می کند. همچنین در نتیجه فهرست مقادیر تفصیلی است که رقابت درست و منصفانه بین پیمانکاران در یک مناقصه شکل می گیرد.

فهرست مقادیر جزئی

فهرست مقادیر جزئی بر اساس عناصر مختلف ساختمانی مانند فونداسیون، دیوارها، سقف، اسکلت، تاسیسات و … سازماندهی می شود. این فهرست دید کلی از هزینه و اجزای اصلی پروژه به کارفرما می دهد. به عنوان مثال در فهرست مقادیر جزئی به تفکیک ذکر می شود که هزینه فونداسیون برای پروژه ساختمانی X برابر با دو میلیارد تومان می شود که در این حالت کارفرما می تواند هزینه ها را کنترل کرده و تصمیم های بهتری را اتخاذ نماید.

فهرست مقادیر موقت

این نوع فهرست شامل اقلام و خدماتی می شود که هنوز به صورت کامل تعریف نشده اند و یا مشخصات فنی آن ها آماده نشده است. در این فهرست، بودجه موقت برای بخش های نامعلوم یا در حال طراحی پروژه در نظر گرفته می شود. این امر امکان انعطاف پذیری در مدیریت و کنترل هزینه ها را فراهم می آورد.

فهرست مقادیر تجاری

در فهرست مقادیر تجاری اقلام کاری بر اساس تخصص های مختلف سازمانی سازماندهی می شود. در این فهرست فعالیت ها به تفکیک حرفه هایی نظیر برق، لوله کشی، نجاری، بنایی و سایر تخصص های مرتبط طبقه بندی می شوند. هدف فهرست مقادیر تجاری سهولت قیمت گذاری و ایجاد شفافیت در هزینه های مرتبط با هر بخش تخصصی پروژه است. استفاده از آن امکان کنترل و مقایسه دقیق ‌تر هزینه‌ها را در میان تخصص های مختلف فراهم می ‌کند و به کارفرما این امکان را می دهد تا روند مناقصه، عقد قرارداد و مدیریت هزینه ها را با انسجام بیشتری انجام دهد.

مزایای فهرست مقادیر

• ارائه تصویر دقیق و شفاف از الزامات پروژه
• تخمین هزینه های پروژه جهت نظارت و کنترل بهتر هزینه ها
• افزایش وضوح و شفافیت و ایجاد مزیت رقابتی برای پیمانکاران و تامین کنندگان در مناقصات
• بهینه سازی فرایند ساخت و ساز و اطمینان از تکمیل پروژه در چارچوب بودجه تعیین شده
• بهبود کیفیت و به حداقل رساندن نواقص احتمالی و دعاوی حقوقی

چرا فهرست مقادیر در ساخت و ساز حائز اهمیت است؟

فهرست مقادیر در ظاهر ممکن است یک سند ساختمانی ساده به نظر برسد اما این سند برای دست یابی به بهترین و مناسب ترین قیمت ها جهت پیشبرد اهداف پروژه ضروری است. در فهرست مقادیر تمام مصالح و نیروی کار مورد نیاز برای انجام پروژه به تفصیل شرح داده می شود که این خود گامی بزرگ برای دستیابی به اهداف پروژه محسوب می شود. اهمیت این سند از آن روست که این امر فرایند پیشنهاد قیمت را دقیق تر می کند و کارفرما برآورد هزینه دقیقی از پروژه دارد. فهرست مقادیر همچنین به پیمانکاران ایده بهتری از قیمت واقع بینانه ارائه می دهد و مزیتی رقابتی ایجاد می کند.

به عبارت دیگر کارفرما می تواند از فهرست مقادیر به عنوان ابزاری برای کنترل هزینه ها استفاده کند. تفکیک فهرست مقادیر به انواع مختلفی از جمله فهرست مقادیر تفصیلی، تجاری، موقت، جزئی و … به کارفرما این امکان را می دهد  تا میزان کاری را که در هر چرخه صورتحساب انجام خواهد شد را مورد بررسی قرار دهد که این امر علاوه بر نظارت بر جریان نقدی، پیشرفت پروژه را نیز اندازه گیری می کند.

چه مواردی باید در فهرست مقادیر گنجانده شود؟

فهرست مقادیر برای اهداف متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد اما مهم ترین هدفی که دنبال می کند ارائه لیستی از تمام مصالح، نیروی کار و تجهیزاتی است که در طول یک پروژه ساختمانی استفاده می شود. همانطور که پیشتر گفتیم فهرست مقادیر مختلفی وجود دارد اما معمولا مواردی که باید در این فهرست به آن پرداخته شود در تمامی آن ها مشترک است.

ساختار شکست کار

ساختار شکست کار (Work Breakdown Structure) که با نام اختصاری wbs شناخته می شود یکی از پایه های فهرست مقادیر محسوب می شود. وجود ساختار شکست کار در فهرست مقادیر الزامی ندارد اما پرداختن به آن باعث ایجاد یک چارچوب روشن و سازمان یافته در فهرست مقادیر می شود. در ساختار شکست کار پروژه به المان ها و زیربخش های قابل مدیریت تقسیم می شود. به عنوان مثال اگر یک پروژه ساختمان اداری 5 طبقه را در نظر بگیریم؛ سطح اول به ساختمان اداری، سطح دوم به تاسیسات و نازک کاری، سطح سوم به فونداسیون، ستون ها، تیرها، دیوارها و سطح چهارم به آرماتور بندی ستون ها، قالب بندی ستون ها و بتن ریزی ستون ها پرداخته می شود. هر کدام از این بخش ها در فهرست مقادیر تبدیل به اقلام قابل اندازه گیری می شود.

شماره‌ گذاری اقلام

هر مورد در فهرست مقادیر باید شماره منحصر به فرد خود را داشته باشد. هر مورد از مصالح، نیروی کار و تجهیزات باید یک شماره یکتا داشته باشد تا در صورت طولانی شدن لیست موقعیت هر مورد در ساختار پروژه قابل تشخیص باشد. این شماره گذاری به صورت سلسله مراتبی انجام می شود؛ این روش کمک می کند تا در زمان تغییر نقشه ها، اصلاح قیمت یا تطبیق صورت وضعیت ها آیتم ها به راحتی قابل پیگیری باشند.

به عنوان مثال اگر پروژه ای دارای دو بخش از کارهای خاکی و بتنی شود، شماره گذاری سلسله مراتبی آن در فهرست مقادیر به شکل زیر خواهد بود:

فهرست اقلام

برای پیشبرد یک پروژه باید لیست دقیقی از تمامی فعالیت ها، مصالح و خدمات اجرایی پروژه که قابلیت اندازه گیری با مقدار و نرخ را دارد تهیه شود. فهرست اقلام معمولا بر اساس بخش های کاری یا تخصص ها تنظیم می شوند که در ادامه با مثال به آن می پردازیم.

به عنوان مثال برای اجرای یک پروژه ساختمانی اموری مثل خاک برداری، سازه، تاسیسات برقی، نازک کاری و یا مصالح ساختمانی و تجهیزات در فهرست اقلام به صورت سلسله مراتبی شماره گذاری شده و زیر مجموعه هر کدام نیز فهرست می شود.

شرح اقلام

بعد از فهرست کردن مصالح، نیروی کار و تجهیزات و … مرحله بعدی شرح دقیق هر قلم بدون هیچ ابهامی در فهرست مقادیر است. نوع کار، موقعیت، جنس، ضخامت، استاندارد، شرایط اجرا و … از جمله مواردی است در شرح مصالح، خدمات و تجهیزات باید به آن پرداخته شود تا پیمانکار و کارفرما هر دو برداشت و درک یکسانی از فهرست اقلام داشته باشند. در این قسمت همه چیز باید به صورت واضح شرح داده شود از این رو استفاده از واژه های مبهمی مثل به طور معمول، در صورت نیاز، حدودا و … جایز نیست و موجب شکل گیری اختلاف بین طرفین می شود.

 به عنوان مثال شرح اقلام در فهرست مقادیر به شکل زیر است:

واحد اندازه‌ گیری

در فهرست مقادیر عنوانی به اسم واحد اندازه گیری وجود دارد که مشخص می کند هر کدام از اقلام چگونه سنجیده می شوند. از این رو هر کدام از اقلام چه جزو مصالح و تجهیزات باشد و چه نیروی کار باید نحوه اندازه گیری آن تعریف شود.

به عنوان مثال در نیروی انسانی واحد اندازه گیری با نفر و ساعت سنجیده می شود و مصالح با متر مکعب و یا متر مربع سنجیده می شود.

مقدار

از دیگر بخش های مهم فهرست مقادیر پرداختن به مقدار هر کالا است. به عنوان مثال برای رنگ آمیزی ساختمان به چند گالن رنگ نیاز دارید و یا مقدار سیمان برای بندکشی موزاییک به چه صورت است. مقدار عددی است که از اندازه گیری دقیق نقشه ها و مشخصات فنی بدست می آید. به عبارت دیگر برآورد مقدار هر قلم باید بر اساس ترسیمات اجرایی انجام شود.

نرخ واحد

در این بخش از فهرست مقادیر هزینه اجرای یک واحد از کار ذکر می شود. این نرخ باید شامل تمامی هزینه ها مستقیم و غیرمستقیم از جمله هزینه مواد اولیه، هزینه نیروی انسانی، هزینه ماشین آلات، هزینه حمل و جابجایی و … شود.

هزینه کل اقلام

در نهایت باید هزینه کل هر ردیف را مشخص کنید. برای محاسبه هزینه کل اقلام باید نرخ واحد را در مقدار ضرب کنید. همین فرمول برای سایر هزینه ها مانند نیروی کار، تجهیزات و … نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در پایان فهرست مقادیر تمام این مبالغ را با هم جمع می کنید و مجموع تمام مصالح، نیروی کار، تجهیزات و ماشین آلاتی که در پروژه ساختمانی استفاده خواهد شد، بدست می آید.

نتیجه گیری

فهرست مقادیر یک سند مهم و حیاتی در فرایند ساخت و ساز است که شرح دقیق و مفصلی از مفادیر، هزینه ها و مشخصات مصالح، نیروی کار، تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز در یک پروژه ساختمانی را به کارفرما و پیمانکار ارائه می دهد. تنظیم و فهرست مقادیر یک فرایند پیچیده و دقیق است که علاوه بر داش و تخصص نیاز به برنامه ریزی دقیق و توجه به جزئیات دارد. فهرست مقادیر به عنوان مبنایی در فرایند مناقصات و معاملات عمل می کند و درک روشنی از الزامات و هزینه های پروژه در زمان تعیین شده و چارچوب بودجه به کارفرما و سایر ذی نفعان پروژه ارائه می دهد.

فهرست مقادیر با ارائه تصویر منسجم و دقیق از هزینه ها و مشخصات کاری که باید انجام پذیرد ضمن تضمین تکمیل پروژه در به حداقل رساندن اختلافات و دعاوی حقوقی نقشی کلیدی ایفا می کند. از این رو این نکته حائز اهمیت است که تنظیم آن به گونه ای باشد که از روش استانداردی که توسط همه افراد درگیر در پروژه به رسمیت شناخته می شود پیروی کند.

شما می توانید با استفاده از نرم افزار مدیریت قراردادها تمامی فرایندهای قراردادی سازمان خود را از جمله ثبت و مدیریت اطلاعات قرارداد، تعریف و مدیریت پروژه ها، ثبت و مدیریت کمیسیون ها، صدور یا دریافت صورت وضعیت براساس فهرست بها و مراحل تعریف شده در قرارداد را مدیریت کنید.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید.